Blockchain teknoloji merkeziyetsiz yapısıyla finans sektörüne yeni bir anlayış getirmesinden sonra, yeni fikirler üretilmeye başlandı. Özellikle yönetim anlamında bir merkeze bağlı olmadan çalışma fikri daha ağır basmaya başladı. DAO da bu fikirden hareketle, metaverse evreninde kullanıcılara merkezi bir otonom olmadan kendi özgürlüklerini yaşamalarını sunuyor.
İçerik Başlıkları
DAO Nedir?
DAO (Merkeziyetsiz Otonom Organizasyonu), bilgisayar kodları ve programlar tarafından yönetilen bir organizasyondur. Organizasyon, ismini oluşturan üç kelimenin anlamını taşımaktadır.
- Merkeziyetsizdir. Çünkü tek bir merkez, otorite tarafından yönetilmez.
- Otonomdur. Çünkü, tüm işlemler önceden programlanır ve otomatik olarak işler.
- Organizasyondur. Çünkü, belirli bir konu veya amaç için bir arada olan bileşenleri bulunmaktadır.
DAO’yu sürücüsü olmayan bir ticari taksiye benzetebilirsiniz. Çevrede gezinerek yolcu aramaktadır. Bir yolcudan aldığı ücretle yakıt alabiliyor. Ayrıca bu aracın başlangıçtaki programlanmasının dışında herhangi bir yardım almıyor.
Organizasyonların yardıma ihtiyaç duymadan, otonom şekilde gelişme fikri Mike Hearn tarafından ortaya atılmıştır.
Bitcoin’in eski destekçisi olan Mike Hearn’ın anlattığı merkeziyetsiz organizasyon DAO’yu işaret etmektedir. Buradaki ana düşünce, Bitcoin bir mali arabulucuya ihtiyaç duymadan işlemleri yürütebiliyorsa; o zaman belki şirketler, diğer organizasyonlar da hiyerarşik yönetime ihtiyaç duymadan işlerini yürütebilirler.
DAO düşüncesinde bir şirket başlangıçta bütün kuralları belirleyip, işleyiş şablonunu oturtuyor. Bundan sonra hiçbir şekilde insani müdahale ve dışarıdan yardım almadan organizasyonun otomatik ilerlemesi yatıyor. Bu yönden, DAO ile normal bir şirketin çalışma şekli benzer olsa da; unutulmamalıdır ki normal şirketler dijital olarak yönetilmezler!
DAO’nun İlk Örneği “THE DAO”
DAO’nun ilk örneği olarak The DAO verilebilir. Bu organizasyon Ethereum blok zinciri üzerinde çalışıyordu. Otonom ve bir yatırım fonu olarak hareket etmesi planlanmış olup, akıllı sözleşmelerden oluşuyordu. The DAO şu fikirleri yerleştirmek istiyordu;
– İnternete erişimi olan her kullanıcı DAO token kullanabilir.
– DAO’nun üreticileri, oy çoğunluğuna göre herhangi bir kural koyabilirler.
İlk DAO uygulaması büyük heyecan oluşturup, destek görse de, sistemdeki bir açık nedeniyle hacklenmesi sonucu proje ortadan yok oldu.
DAO ve Güvenlik
DAO’nun güvenliği akıllı sözleşmelerle ve merkeziyetsiz yapısıyla sağlanmaktadır. Çünkü blockchain ağına eklenen işlemler bir daha geri döndürülemez ve değiştirilemez. Bu güvenliğin iyi tarafıdır. Fakat bu özellik büyük bir dezavantajı da beraberinde getirmektedir. Çünkü, herhangi biri yürürlükte olan bir açığı DAO’da fark ettiğinde, kodun değiştirilmesi çok zor olabilir.
The DAO’nun çökmesinin sebebi de budur. Yatırımcılar, saldırganın fonları birer birer çekmesini ancak seyretmekle kaldılar. Teknik olarak saldırgan kurallara uygun hareket ettiğinden, durdurmak adına hiçbir şey yapamadılar.
DAO ve Kripto Para Piyasası
DAO’nun çıkış noktasında merkezi bir otorite tarafından yönetilmemek vardır. Aynı zamanda merkezi bir yapıya güvenmek zorunda kalmamaları da temel düşüncelerini oluşturmaktadır. Bu nedenle merkezi bir otoriteye güvenmek zorunda kalmamak için yatırım fonları ve finansal modelin riskleri azaltılmıştır.
DAO’larda yapılan tüm işlemlerin ücretleri yapının kendi yerel dijital para (token) ile ödenmektedir. Ayrıca token sahiplerinin yönetimde söz hakları da bulunmaktadır. Blockchain ve kripto para ekosistemi üzerine kurulan DAO, kendi para birimleri kripto para piyasasını da olumlu etkilemektedir.
Dao’lar Nasıl Çalışır?
DAO’ları kısaca, topluluk -oylama ve oy çoğunluğuna dayalı- tarafından yönetilen ve merkezi olmayan bir oluşum olarak tanımlayabiliriz. Bu oluşum, kurum içi temel kuralların koda işlenmesiyle otomatik olarak çalışmaktadır. Yani, başlangıçta akıllı sözleşmeler doğrultusunda şartlar ve detaylar belirlenip, bir kod halinde ağa işleniyor. Bundan sonrasını organizasyon otomatik şekilde kendi hallediyor. Dışarıdan herhangi bir müdahale olmuyor. Bu çalışma sistemiyle, ekstra maliyet ve insan gücü ve insani hatalar ortadan kaldırılmak hedeflenmektedir.
Kurallar ve yasalar, DAO’nun açık kaynak koduna yazılmaktadır. Kurallar belirlendikten sonra DAO fonlama sürecine giriyor. Fonlama süreci; DAO’nun iç mülkünün veya ödül/harcamalar için verebileceği tokenlerinin olması, kullanıcının yatırım yaparak, oylama hakkı, bununla birlikte nasıl işlediğini etkileme sürecini kazandırmaktadır.
Fonlama süreci tamamlanıp, DAO hazır olduktan sonra, tamamen otonom bir şekilde bağımsız bir hale gelir. Açık kaynaklı olduklarından, kodlar herkes tarafından görülebilir ve şeffaf bir görünüm kazanır. Yaratıcılarından ve diğer herkesten tamamen bağımsız hale gelir. Açık kaynaklıdırlar, yani kodları herkesçe görüntülenebilir. Kısacası, tüm kurallar, finansal işlemler blok zincirine kaydedilmektedir. Bu da DAO’ları tamamen şeffaf ve değişmez kılmaktadır.
DAO, aktif hale geldiğinde, DAO katılımcıları-pay alan herkes- fonların nerede, nasıl kullanacağına oy kullanarak karar veriyorlar. Herkesin teklif vermesiyle, ağın tekliflerle dolmasını engellemek adına moneter bir depozito düşünülmektedir.
Teklifler, hissedarlar tarafından oylamaya sunuluyor. Bir teklifin geçerli olabilmesi için çoğunluğun hem fikir olması gerekiyor.
DAO’da Kripto Cüzdan ve Tokenlerin İşlevi
NFT (benzersiz token) piyasasında oluşan topluluk odaklı yaklaşım, DAO’ları olumlu etkilemektedir. DAO’nun daha yaygın bir şekilde benimsenmesinin önünü açmaktadır. Bunun önünün açılmasını da sosyal medya platformları yapmaktadır. Özellikle Discord ve Twitter’de toplanan NFT yatırımcıları, belirli bir amaca hizmet eden topluluklara dönüşüyorlar. Böylece bir projeyi öne çıkarmanın yanı sıra hızlı şekilde fonlanmasını da sağlıyorlar.
DAO’lar, kripto para cüzdanlarında temsil edilmektedir. Bu cüzdan adresleri insanlara ait olabileceği gibi, robotlara, IOT cihazlara veya başka bir merkeziyetsiz yapıya ait olabilir.
DAO’nun kendi bünyesinde barındırdığı token bulunmaktadır. Bir DAO projesine üye olabilmek için belli sayıda tokenine sahip olmanız gerekiyor. Bunlara yönetim tokeni deniliyor. Yönetim tokenlerini satın alıp, hediye edebilir. Görevleri yerine getirmek için kullanabilirsiniz.
DAO’lar Markalar İçin Ne Vaat Ediyor?
DAO’lar oyun, finans dünyası başta olmak üzere birçok alanda yeni etkileşimler vaat etmektedir.
- Geri bildirim mekanizması; Oyunların, dijital ürünlerin, yeni kurulan yapıların yönetim sistemlerine bir geri bildirim mekanizması entegre edilmiştir. Doğrudan kullanıcı tabanından geri bildirim alınmaktadır. Kullanıcılar birer üye değil, hissedar olarak kabul edilmektedir. Değişiklik teklifleri, yeni fikirler sunulup, oylama yapılmaktadır.
- Şeffaf ve otonom yönetim; Merkezi bir otorite olmadığı, bütün işlemlerin herkese açık olması, özellikle yeni kuşağın oldukça ilgisini çekmektedir. Genç kitle hedefinde olan şirketler, DAO’dan yararlanabilirler. Şirketlerin, DAO formatında bir topluluk inşa etmeleri, tüketiciler için oluşumun bir parçası olmak, kararlar üzerinde söz hakkı olması bakımından önemli olacaktır. Şirketin sunduğu marka da kullanıcının günlük hayatının bir parçası haline gelecektir.
- Kripto dünyasına değer katması; DAO’lar kendi tokenleriyle birlikte hayata geçirildiğinden, yatırımcılar için yeni bir kazanç kapısı olarak görülmektedir. Ayrıca bu tokenler sayesinde markalar, ekonomik bir değer olmaktadır. Bu da özel ve tüzel kişilerin kendilerini fonlamasını kolaylaştırmaktadır.